De Stamboom

Tijdlijn en kantelmomenten

1) Eerste handel en bewoning

Grote verandering: verleggingen van de Berkel en eerste nederzettingen

Het eerste grote kantelmoment van de Berkel is rond 1250. De loop van de Berkel wordt duidelijk veranderd door menselijk ingrijpen. Twee natuurlijke beken worden verlegd ten behoeve van de handel. Dit resulteerde in de nieuwe rivierbedding van de Berkel via Borculo naar Zutphen. Vanaf 1188 wordt de stroming van de Berkel meer benut door mensen met het plaatsen van watermolens, zoals die bij Mallum. Het omliggende landschap begint zich langzaam te ontwikkelen met bebouwing en landbouw.

2) De Eerste Berkelcompagnie

Grote verandering: molens, sluizen, stuwen en handel

De eerste Berkelcompagnie werd in 1643 opgericht en heeft tot 1670 bestaan. Het heeft ervoor gezorgd dat de Berkel beter bevaarbaar werd, waardoor de handel een impuls kreeg. Voor de handel werden stuwen en sluizen aangelegd.

3) Industrie

Grote verandering: fabrieken en veenlandbouw

De industriële revolutie is ingezet. Verschillende fabrieken worden rondom Eibergen geplaatst. Ook wordt het voormalige veengebied ten zuiden van Eibergen ontgonnen tot landbouwgronden. Deze gronden hebben eeuwen als woeste gronden in het landschap gelegen.

4) Efficiëntie en recreatie

Grote verandering: kanalisering en intensieve landbouw

Het industriële karakter verdwijnt grotendeels uit het gebied. Door de kanalisering van de Berkel verandert het gebied ingrijpend. Het meanderende karakter van de Berkel met haar kleinschalige hagencultuur is verdwenen. In samenhang met de kanalisering zijn ook de landbouwgronden omgevormd tot grootschalige en open agrarische gebieden. Toenemende druk op het gebied door toerisme heeft aanleiding gegeven tot diverse recreatieroutes, hotels en toeristische hotspots, zoals de Mallumse molen.

De Stamboom ontginningen

Het projectgebied is onder te verdelen in 3 ontginningstypes, dit zijn:

Veenontginningen
Kampontginningen
Bos- heideontginningen

De verschillende ontginningstypes onderscheiden zich door verschillende verschijningsvormen, verkavelingsstructuren en bebouwingsdichtheden. In het onderstaande stamboomschema zijn de 3 deelgebieden weergegeven met de verschillende verschijningsvormen in de tijd. Hierdoor is de ontwikkeling van ieder ontginningstype zichtbaar. Tussen de verschillende ontginningstypes zijn bepaalde patronen zichtbaar zoals het massaal ontginnen van de veengronden aan het begin van de middeleeuwen en de langzame ontwikkeling van agrarische gebieden. Ook zijn er grote verschillen zoals de late ontwikkeling van de veenontginningen en de grote hoeveelheid bossen in de bos-heideontginningen.

Stamboom van de Berkel

De Berkel is afgelopen eeuwen sterk van karakter veranderd. De natuurlijke situatie die duurde tot ongeveer 1200; de Berkel was een kleine beek die door een bosachtige omgeving stroomde, afgewisseld door openruimtes en moerasachtige vegetatie. De kleine stromende beek meanderde plaatselijk sterk. Daarnaast waren er verschillende overstromingsplekken in het gebied.

Vanaf 1200 begon menselijk ingrijpen invloed te krijgen op het karakter van de Berkel. Omliggende veengebieden verdwenen abrupt uit het landschap. De eerste verleggingen werden gedaan ten behoeve van handel en de eerste nederzettingen werden gevestigd.

Geleidelijk veranderde de oever van de Berkel van bos naar agrarische gebied. Dit begon kleinschalig met kampenontginningen. De woeste gronden die lagen op de voormalige veenvegetatie werden later ontgonnen ten behoeve van landbouw.

Vanaf de industriële tijd nam bewoning sterk toe. Daarnaast drukte de textielindustrie haar stempel op het gebied. In de nieuwe tijd nam deze industrie af en maakte dit plaatst voor woningen en intensieve landbouw. Tussen de industriële tijd en de nieuwe tijd is de Berkel in verschillende fases verbreed en verdiept en uiteindelijk gekanaliseerd.

In het onderstaande figuur is de stamboom van het landschap weergegeven. Hierin zijn de kantelpunten te zien die het landschap hebben veranderd naar hoe het nu is.