Ontwikkeling van het klimaat
Het klimaat in het gebied dat nu Nederland is heeft zich door de tijd heen sterk ontwikkeld tussen de verschillende ijstijden. De een na laatste ijstijd was een ijzig koude periode in Nederland. Een periode waarin de grens van landijs halverwege het gebied lag dat nu Nederland heet. Na deze koude periode ontstond het Eemien. Een periode met gematigde temperaturen. Hierdoor smolt water en kon vegetatie zich weer ontwikkelen. Deze periode werd gevolgd door weer een ijstijd, het Weichselien. Deze ijstijd onderscheidt zich van het Saalien omdat er in deze periode geen landijs was. Wel was er in deze periode een droge en poolwoestijnachtige situatie. Hierdoor is veel zand opgestoven vanaf het gebied dat nu de Noordzee heet richting Oost-Nederland. Deze laatste ijstijd is overgegaan in het holoceen, de periode waarin nu wordt geleefd.
Gematigd zeeklimaat
Nederland ligt in een gematigde klimaatzone, dat onder invloed staat van de zee. Dit betekent dat de zomers niet warm en de winters niet koud zijn. Met een gemiddelde jaartemperatuur van 10,10 graden en 847 mm regen per jaar. De natste periodes in het jaar zijn in het najaar. Door duidelijke seizoenen is er ook veel verandering in de grondwater situatie van Nederland, omdat vegetatie maar een beperkte periode van het jaar vocht onttrekt uit de bodem verandert deze situatie sterk per seizoen.
Verdroging
Het veranderende klimaat heeft verschillende zichtbare gevolgen gehad de afgelopen jaren. Zo waren in de zomers van 2018, 2019 en 2020 extreem lange periodes met droogte zichtbaar in het landschap. Door waterbeheersing, kanalisering en een waterbeleid dat decennialang gericht is op afwatering heeft deze verdroging extra veel invloed op het landschap.
De gevolgen zijn ingrijpend voor de landbouw en natuur in het gebied. Zo is door droogte een afname van biodiversiteit te zien en neemt de kans op bosbranden toe. Daarnaast is de gewasopbrengst in de landbouw aanzienlijk minder in situaties met extreme droogte.
Water vasthouden is een must om te voorkomen dat in extreem droge periodes landbouw en natuur te leiden hebben onder de verdroging. Door het watersysteem anders te benaderen, niet alleen om water af te voeren, kan in droge periodes geput worden uit bergingsgebieden. Meer infiltratie mogelijkheden in het gebied kan voorkomen dat het grondwater verder zakt. Hierdoor kan in het landschap de sponswerking hersteld worden, zoals dit in dit gebied was voor de veenontginningen. Dit kan helpen om verdroging van het landschap te voorkomen.
De extreme droogte van de afgelopen zomers heeft aanleiding gegeven om op een andere manier naar het watersysteem te kijken. Verschillende belangengroepen zijn bezig met het opstellen van omgevingsvisies (NOVI) en beleidsstukken (beleidstafel droogte) om problemen in de toekomst te beperken 2).
Extreme neerslag
De afgelopen eeuwen heeft het landschap regelmatig te maken gehad met overstromingen vanaf de Berkel. In 1960 was de laatste grote overstroming van de Berkel in de omgeving Haarlo-Neede 5). De laatste decennia zijn grote overstromingen door kanalisering en waterbeheersing uitgebleven. Met het veranderende klimaat zal extreme neerslag het gebied wederom onder druk zetten. Meer capaciteit voor waterafvoer en buffering is nodig om grote overstromingen te voorkomen.
Het stroomgebied van de Berkel is groot en heuvelachtig. Omdat het veen in het gehele gebied verdwenen is vindt al het water zijn weg via de Berkel stroomafwaarts richting de IJssel, de sponswerking van dit gebied doet niet meer zijn werk. Dit resulteerde in diverse overstromingen in de vorige eeuwen.
Waar piekbuien in het stedelijk gebied problemen geven is dit in het landelijk gebied met name langdurige neerslag 4). Zoals in de zomer van 2021 zichtbaar is geweest in Limburg. Waar langdurige regenval in heuvelachtige gebieden heeft geresulteerd in grote overstromingsproblematiek.
Bronnen
1) A.G. Jongmans, M.w. van den Berg, M.P.W. Sanneveld, G.J.W.C. Peek & R.M. van den Berg van Saparoea. (2015). Landschappen van Nederland: Geologie Bodem en Landgebruik (2e druk). Wageningen: Wageningen Academic Publishers.
2) Droogte en verdroging. (n.d.). Informatiepunt Leefomgeving. Retrieved September 28, 2021, from https://iplo.nl/thema/water/beheer-watersysteem-waterketen/droogte-verdroging/
3) klimaateffectatlas. (n.d.). Kaartviewer – Klimaateffectatlas. Retrieved October 28, 2021, from https://www.klimaateffectatlas.nl/nl/
4) KNMI. (n.d.). KNMI – Extreme neerslag. knmi.nl. Retrieved September 28, 2021, from https://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/uitleg/extreme-neerslag
5) 3e Berkelcompagnie. (2021, March 22). De 3 Berkelverbeteringen (1893 – 1977). Berkel Info. Retrieved September 28, 2021, from https://deberkel.info/de-3-berkelverbeteringen-1893-1977/
Lees verder
- Landschap ecologie
2. Landschap biografie
3. Stamboom van het landschap
Dna van de Berkel 