Water

In zijn totale lengte is de Berkel 115 km lang, hiervan ligt 45 km in Nederland en 70 km in Duitsland. De bron van de Berkel ligt bij de Duitse plaats Billerbeck. Hier wordt de bron voornamelijk gevoed door kwelwater. Tijdens de natte periode van de herfst ligt de bron van de Berkel nog enkele kilometers verder terug in het landschap waar de Berkel dan ontspringt bij een hoger gelegen punt. Vanaf een heuvel wordt het water dan afgevoerd naar de bron bij Billerbeck. Alleen in de herfst wordt deze bron genoeg gevoed door regenwater om het water te laten stromen, in de zomer ligt deze bron droog.

Na de bron snijdt de Berkel zich verder door het krijtlandschap in Duitsland waarbij de Berkel bij Rekken Nederland binnenstroomt. Voorbij Rekken stroomt de Berkel van het Oost-Nederlands plateau af waarna het uiteindelijk uitmondt in de IJssel bij Zutphen. In totaal overbrugt de Berkel een hoogteverschil in het Duitse deel van 127 tot 24 m+NAP en in het Nederlandse deel van 24 naar 4 m+NAP ¹⁾.

Berkel tussen Rekken en Haarlo

Het gebied loopt van de van de Duits grens, waar de Berkel Nederland binnen stroomt, tot Haarlo. Hier heeft de Berkel de voornaamste functie om het water van de landbouw en het Duitse deel verder af te voeren naar de monding. Onderstaande figuur geeft het watersysteem weer met slotenpatroon en stuwen van de landbouw die naar de Berkel stromen.

In het gebied zijn er twee zijtakken die water aan- en afvoeren, namelijk de Ramsbeek en de Bolksbeek. De Ramsbeek is een kleine beek beginnend in Duitsland bij het Ellerwicker feld, die ten oosten van Eibergen uitmondt in de Berkel. Bij het laatste deel van de beek wordt de beek gevoed door Berkelwater dat bij Rekken wordt ingelaten. Deze route wordt als vismigratieroute gebruikt zodat de vissen de stuwen tussen Rekken en Eibergen kunnen passeren. Bij Haarlo zit een verdeelwerk die Berkelwater inlaat naar de Bolksbeek. De Bolksbeek is belangrijk bij een hoge waterstand van de Berkel, dan wordt de Bolksbeek gebruikt om Berkelwater af te voeren naar het Twentekanaal.

In het Duitse deel van het stroomgebied is het gemiddelde verhang van de Berkel veel groter. Van 1,49% in Duitsland en 0,59% in Nederland. Om het verval tussen het steile Duitse deel naar het vlakke Nederlandse deel geleidelijk te laten verlopen zijn er in het gebied 3 overlaten geplaatst. De eerste ligt na de zandvang bij rekken, de tweede ligt voor de Mallumse Molen en de derde ligt bij de aftakking van de Bolksbeek bij Haarlo.

Door het grote verhang kan hier snel te veel water op een plek ontstaan. Daarom is de Berkel hier sterk gekanaliseerd en verder voorzien van stuwen en kades. Wanneer er te veel water door de Berkel stroomt is er een gebied ingericht als reductiereservoir, zie figuur watersysteem Berkel. Dit gebied wordt alleen ingezet bij een extreem hoge waterafvoer vanaf 81 m³/s in de Berkel¹⁾.

Zandvang

Door het grote verhang en snellere stroming neemt de Berkel veel sediment mee vanuit Duitsland. Doordat het Nederlandse deel van de Berkel langzamer stroomt zal het sediment stilvallen en afdalen naar de bodem. De Berkel zal dan ondieper worden waardoor de afvoercapaciteit van de Berkel afneemt en de kans op overstromingen groter wordt. Om dit tegen te gaan ligt er in het gebied bij Rekken een zandvang. Hier kan het sediment tot stilstand komen waardoor het niet verder de Berkel afstroomt. De zandvang heeft twee geulen waar het sediment afgezet kan worden. Afwisselend per geul word er elk jaar een geul met het sediment geleegd. Door het af te laten wisselen heeft dit minder invloed op de vegetatie en fauna (J. van Lange, persoonlijke communicatie, 3 november 2021).

Oude Berkellopen

Ondanks dat de Berkel gekanaliseerd is zijn er nog oude rivierlopen in het gebied te vinden. De eerste ligt bij de Mallumse Molen en tweede ligt bij het wandelpark de Maat. De oude lopen hebben hier nog een natuurlijk ogend uiterlijk.